آموزش چاپ سیلک

یکی از محبوب ترین روشهای ایجاد طرح های زیبا، چاپ سیلک یک فرآیند چاپ سنتی و با دقت بالا است که توسط بسیاری از بازرگانان و تولیدکنندگان در سراسر جهان استفاده می شود. چاپ سیلک دستی با شابلون از ابتدائی ترین روش های چاپ می باشد که تا به امروز هم کاربردهای فراوانی دارد، .پایه و اساس چاپ سیلک بر مبنای تور ابریشم بر روی قالب یا چهار چوب از جنس چوب یا فلز است که با ماده ژلاتین حساس به نور، آغشته شده و بعد از نور دهی شسته می شود و با رنگ روی اشیاء عمل چاپ انجام می شود.

از لحاظ قیمت کار سیلک نسبت به سایر روش های چاپ بسیار اقتصادی و با حداقل سرمایه قابل انجام می باشد؛ اکثر مشاغل مرتبط با چاپ که امروز وجود دارند، شروع کارسان با چند صد میلیون تومان هزینه است، اما برای چاپ سیلک با هزینه کمی امکان راه اندازی یک گارگاه وجود دارد و مواد لازم تمام و کمال در تمامی شهرها یافت می شود.

بخش های مختلف و فرایند چاپ سیلک

در ادامه این مقاله تمام قسمت های مختلف چاپ سیلک را نام برده و نحوه کارایی هر کدام و فرایند استفاده از آنها را نیز ارائه خواهیم کرد.

1.      صفحه کار چاپ سیلک:

یکی از مهمترین مشخصه صفحه کار در دستگاه چاپ سیلک صاف بودن صفحه می باشد، گودی یا برآمدگی صفحه باعث می شود که عمل چاپ بخوبی انجام نشود. جنس این صفحه تفاوتی ندارد اما در حال حاضر صفحات از نئوپان، MDF و صفحه آهنی ساخته می شود، ضخامت صفحات چاپ نیز باید بگونه ای باشد که با فشار تغییری نکند و دقت شود که در طول کار اگر رنگی روی صفحه ریخته شد، سریع تر پاک شود. در کارهای حرفه ای تر، صفحات را سوراخ های ریزی کرده و دستگاه مکش زیر صفحه نصب می کنند تا باعث شود کار به صفحه کاملاً بچسبد. اندازه صفحات به نوع چاپ بستگی دارد، معمولاً چاپ کاران ترجیح می دهند که صفحه کار وسیع و بزرگی داشته باشند تا در چاپ دچار کمبود نباشند و البته بسیاری از کارگاه های چاپ صفحه کار همان صفحه میز است که از لحاظ اقتصادی در اوایل فعالیت مفید است؛ اما چند اشکال وجود دارد: اول آنکه در روی میز به تدریج رنگ و خراش و سایر مسائل باعث خرابی چاپ خواهد شد پس توصیه می شود که صفحه کار با میز معمولی جدا باشد. اندازه رایج صفحه کار چاپ سیلک 30×40 و 40×50 و 50×60 و همچنین 60×70 هستند، البته برای کارهای طولی میزهایی می سازند که در طول 100×300 هم برای چاپ پارچه استفاده شود.

2.      گیره و لولا:

روی صفحه کار در چاپ سیلک، گیره و لولا نقش مهمی دارند، بستن چهار چوب روی میز کار بوسیله گیره انجام می گیرد؛ معمولاً چند پیچ نقش اصلی را دارند. ضخامت پیچ معمولاً پیچ هشت یا ده می باشد و تعداد پیچ ها بستگی به اندازه چهار چوب دارد، اکثر قالب ها را می توان با دو پیچ بست. قد پیچ باید به اندازه ای باشد که بتواند چهار چوب را کاملاً سفت کند، البته اگر زیر پیچ یک صفحه مثل تسمه فلزی بگذاریم تا روی چهار چوب اثر فشار پیچ چهار چوب را خراب نکند و البته بهتر است گیره از طرفین دارای پیچ تنظیم ارتفاع باشد تا بتوان اشیاء به ارتفاع مختلف را با یک دستگاه چاپ کرد. اما اگر تنظیم ارتفاع نیاز نباشد، گیره را می توان بدون پیچ با لولای ساده به صفحه کار نصب کرد، البته پیشنهاد می کنیم از سیستم دستگاه سیلک روشن بهره ببرید که دستگاه از لحاظ ارتفاع قابل تنظیم است.

3.      میز کار در چاپ سیلک:

در مشخصات میز کار چاپ سیلک، ارتفاع میز مهم است، ارتفاع میز با قد چاپ کار ارتباط مستقیم دارد، کوتاهی میز باعث خمیدگی کمر و کندی کار و بلندی میز باعث نرسیدن دست و خستگی می گردد. عرض و طول میز بستگی به بستر چاپ دارد، به عنوان مثال برای یک کار طولانی عریض باید یک میز بلند داشت، اما برای یک سری کاری چاپ سی دی میز بلندی نیاز نیست. میز کار چاپ سیلک نباید پایه های نازکی داشته باشد و باید محکم و استوار باشد، نلغزد و نلرزد و ارتباط صفحه و پایه ها باید کاملاً محکم باشد. زمین که میز روی آن قرار می گیرد، باید کاملاً صاف و تمیز باشد؛ همچنین نظافت میز و زمین ضروری است.

4.      قالب چاپ سیلک و کاربرد آن:

قالب یا چارچوب در چاپ سیلک از جنس چوب یا فلز اکثراً آلومنیوم تولید می شود، تیز نبودن لبه ها و پیچیدگی نداشتن چارچوب در هنگام استفاده مهم است. اندازه عرض و طول چارچوب بستگی به طرح دارد و معمولاً باید از هر طرف حداقل پنج سانت بزرگتر از طرح باشد؛ از طرفی ضخامت قالب نیز یک فرمول دارد که بستگی به عرض و طول مدیا چاپ دارد، اما در کارگاه های سنتی معمولاً از قالب های 4×4 – 3×5 و کمتر از 2×4 استفاده می شود.

در هنگام ساخت قالب، نحوه زبانه کردن بسیار مهم است؛ گاهی تنها چوب را سر به سر میخ می کنند و این در طول زمان باعث پیچیدگی قالب می گردد. باید قالب نیم به نیم زبانه شود و اگر فلزی است باید جوش شود و بدون درز باشد که رنگ داخل قوطی نشود. اگر قالب چاپ سیلک از چوب ساخته می شود، بهتر است از چوب کاملا خشک و حداقل دوبار رنگ یا روغن شود تا مقاومت بهتری در برابر رطوبت بیاید. نظافت قالب، اساسی و مهم است؛ حتماً بعد از اتمام عملیات چاپ باید قالب کاملاً شسته شود تا اثری از رنگ نماند و اگر چوب قالب قبلاً اشباع شده از روغن باشد، تمیز کردن آن راحت تر است.

5.      تور یا شابلون در چاپ سیلک:

قطعه اصلی در چاپ سیلک، تور ابریشمی است که بسته به نوع مدیای چاپ شماره های مختلفی دارد و یک جدول علمی دارد، اما در روش ساده تا شماره 50 برای چاپ پارچه استفاده می شود و از 50 تا 90 برای کارهای معمولی و از 90 تا 150 برای کارهای ظریف و از 150 تا 200 برای کارهای خیلی دقیق مثل چاپ مدارهای الکترونیکی. نوع جنس تور ابریشم مهم است و بهترین تور در ایران برای چاپ سیلک، تورهای سوئیسی است، اما به علت قیمت بالا معمولاً از تورهای ایتالیا استفاده می گردد و اگر تعداد کار کم باشد یا چاپ کار تازه کار است، تور چینی بهترین تور تمرین است. منفذدهای بسیار ریز داخل تور که برای عبور رنگ می باشد و در حین عمل چاپ و بعد از اتمام چاپ باید با ریتاردر و یا تینر فوری تمیز شود تا اثری از رنگ در منفذ ها نباشد.

نحوه کشیدن تور روی قالب هر چند ساده است اما تمرین زیادی نیاز دارد، در کارگاه های حرفه ای ابزار مخصوصی برای کشش تور وجود دارد. اما در روش ساده با میخ ریز سیاه نقش کفاشی یا منگنه یک طرف تور روی قالب محکم می گردد، بعد در زاویه 90 درجه، کاملاً کشیده و بتدریج روی قالب محکم می گردد و سپس مجدداً زاویه 90 درجه و در نهایت زاویه آخر بسیار مهم است؛ چرا که کشیدگی تور در مرحله آخر، نهایی میشود پس باید محکم تر کشیده شود به حدی که با فشار دست نتوان تو را فرو برد، پس از آن روی میخ یا منگنه چسب زده می شود. از داخل قالب هم تور را به دیوارهای قالب با نوار چسب پهن می چسبانیم تا رنگ به زیر کار نفوذ نکند؛ در هنگام انجام چاپ سیلک هرگز نباید وسیله تیزی به تور بخورد اما اگر در نقطه ای از تور پارگی یافت شود می توان با چسب پهن ترمیم کرد اما استفاده ای برای چاپ نخواهد داشت.

6.      کاردک اسکویجی و نحوه استفاده از آن:

برای انجام چاپ سیلک می توانیم از هر وسیله ای استفاده کنیم، اما این روش نیاز به کاردک با استاندارد خاصی دارد، هر بستر چاپی یک کاردک مخصوص می طلبد، کاردک چاپ پارچه با چاپ مقوا و نایلکس از نظر زاویه لبه متفاوت است، اما اکثر کارگاه های فعلی از کاردک لاستیکی و بندرت ژلاتینی استفاده می کنند. ضخامت کاردک برای چاپ سیلک باید به اندازه ای باشد که به راحتی خم نشود، اما نباید خشک و غیر قابل انعطاف هم باشد. این کاردک نباید سوراخ یا بریدگی یا منفذی داشته باشد تا رنگ به آن نفوذ کند؛ همچنین باید در طول کار و بعد از اتمام چاپ کاملا، تمیز و شسته شود. کاردک مورد استفاده در چاپ سیلک هم ساخت ایران و هم ساخت سایر کشور ها وجود دارد. در کارهایی با عرض کم، مشکل نوع کاردک زیاد نیست اما هرچه سطح چاپ بیشتر و وسیع تر باشد صافی لبه کاردک به مهارت بیشتر نیاز خواهد داشت؛ میزان فشار کاردک به تور نیز، بستگی به نوع طرح و میزان رنگ و ضخامت خطوط طرح دارد.

7.      داروی ظهور در چاپ سیلک:

داروی چاپ سیلک از مواد اولیه به شرح زیر تشکیل می شود:

•     ژلاتین 88 گرم

•     آب مقطر 538 گرم

•     آمونیاکnh3 9 گرم

•     ضد کف 8 گرم

•     کاژلین(یک نوع چسب) 88 گرم

•     آب 270 گرم

•     بی کرمات پتاسیم  Cr2O7K2 90گرم

در کارگاه های بزرگ دارو روی مدیایا چاپ اسپری میشود

ژلاتین خاص که با چند ماده دیگر در برابر نور حساس می گردد، پایه لاک حساس چاپ سیلک را ایجاد می کند. این داروی تجاری موجود در بازار اکثراً شامل دو ماده بی کرومات و ژلاتین به مقدار یک به ده می باشد، البته نحوه و مدت هم زدن و در تاریک خانه درست کردن دارو از موارد الزامی است؛ داروی ساخته شده اگر نور نبیند تا 24 ساعت قابل استفاده است. بعد از ساخت این دارو با یک کاردک سطح تور را از هر دو طرف باید یکنواخت آغشته نمود و جهت کشیدن دارو روی شابلون باید یک طرف عمودی کشیده شود و در پشت کار افقی تا یکنواختی کامل گردد. بعضی از اساتید قدیم وقتی یکبار این دارو کشیده شد و با سشوار یا باد پنکه یا در هوای آزاد خشک شد، مجدداً دارو را با مقدار آب رقیق کرده و بار دیگر روی شابلن لایه بسیار نازکی می کشند تا منفذی احتمالی خالی از لاک وجود نداشته باشد. داروهای ایرانی جنس خوبی دارند و اکثراً چاپ کاران از آن راضی هستند اما در کارگاه های بزرگ اکثراً از داروهای خارجی استفاده می کنند، زیرا بعد از پاک کردن اثر کمتری از طرح بجا می ماند، البته باید دقت شود قبل از کشیدن دارو تور عاری از چربی، گرد و غبار و هر نوع آلودگی باشد و بعد از پاک کردن هم باید از تور در برابر موارد فوق محافظت کرد و در محلی دور از خطر نگهداری کرد.

8.      ریتاردر چاپ سیلک:

ریتاردر در چاپ سیلک نوعی شل کننده رنگ، ایجاد کننده چسبندگی رنگ به مدیا و برای شستن تور استفاده می شود. بسیاری از کارگاه های سنتی از تینر فوری بجای ریتاردر استفاده می کنند، در چاپ های عادی این امر مشکلی ندارد اما در کارهای ظریف استفاده از ریتاردر مهم است، مثلاً در هنگام استفاده از رنگ P.V.C و یا رنگ پلی اتیلن استفاده از ریتاردر در شل سازی رنگ ضروری است.

9.      پاک کننده ها در چاپ سیلک:

در چاپ سیلک برای پاک کردن و سفید نمودن لاک از روی تور باید از محلول پاک کننده استفاده کرد، اما در بسیاری از موارد از وایتکس و یا کلر بهره می برند که برای تور در طولانی مدت زیان آور است. تور چاپ سیلک بهتر است با پاک کننده های استاندارد شسته شود تا عمر طولانی تر و کیفیت بالاتری داشته باشد. این پاک کننده ها چند گونه دارند: یک نوع پودر است که 100 گرم در هفت لیتر آب مخلوط می گردد و یک نوع مایع است که یک کیلو 50 لیتر آب مخلوط می گردد. شاید قیمت وایتکس به ظاهر مناسب باشد اما با توجه به قیمت بالای تور، استفاده از این پاک کننده ها توصیه می شود زیرا کاملاً لاک را از آن پاک می کند و مقاومت و کیفیت تور را هم حفظ می کند.

10.  رنگ چاپ سیلک :

تنوع رنگها در چاپ سیلک بسیار زیاد است که عبارتند از :

✔      رنگ روغنی معمولی که با تینر یا بنزین رقیق شده و برای کارهای ساده و معمولی استفاده می شود. استفاده از ریتاردر در رنگ روغنی باعث چسبندگی بیشتر کار می شود اما خشک شدن این رنگ طولانی است و یا نیاز به خشک کن دارد.

✔      رنگ پلی اتیلن که با تینر و ترجیحاً با ریتاردر رقیق می شود، کیفیت متوسطی داشته، سریع تر خشک شده و چسبندگی متوسطی دارد که از رنگ روغنی بهتر است.

✔      رنگ PVC که با ریتاردر رقیق شده و کیفیت خوبی دارد و خیلی زود خشک می شود. رنگ پلی اتیلن و PVC دارای بیس رنگی هستند که با جوهرهای رنگی مختلف رنگ می پذیرد و تنوع آن زیاد است.

✔      رنگ پیگمنت و رنگ اورنیت برای چاپ سیلک روی پارچه استفاده می شود و دارای بیس و خمیر رنگ بوده و کیفیت مناسبی برای چاپ پارچه دارد.

✔      رنگ آب شور برای چاپ کارتن و مقوا استفاده می شود.

✔      رنگ پلاستیک در چاپ سیلک قابل شستشو برای پارچه استفاده می شود و ارزان تر از سایر رنگها است.

✔      رنگ پخت بالا برای رنگ روی کاغذ گل چینی و گل ملامین کاربرد دارد و قیمت بالایی داشته و برگ هایی مخصوص به خود را دارد.

✔      رنگ ترانسفر یا برگردان که روی کاغذ معمولی چاپ می شود و سپس با حرارت و پرس داغ روی لباس عمل چاپ انجام می شود.

✔      پودر در رنگ های مختلف که با خمیر مخصوصی مخلوط شده و با آب حل میشود و برای چاپ اسکرچ استفاده میشود.

11.  میز نور  در چاپ سیلک:

برای چاپ طرح روی شابلون و انجام چاپ سیلک از میز نور استفاده می شود، در این میز از چند (معمولا از دو تا پنج) لامپ مهتابی و یا لامپ های مخصوص استفاده می شود. عرض و طول میز هر چه بیشتر باشد بهتر است، چرا که در چاپ طرح های بزرگ مشکلی نداشته باشیم. ارتفاع میز از سطح لامپ تا شیشه روی میز بین 20 الی 30 سانتی متر بوده و مدت نوردهی بین 5 تا 10 دقیقه بستگی به فاصله، ضخامت طرح، حرارت محیط و ضخامت دارد. در زمانی که طرح روی شیشه میز نور قرار گرفت و شابلون روی طرح گذاشته شد، روی طرح را با پارچه مشکی پوشانده و یک جسم مسطح داخل قالب روی پارچه گذاشته و با وزنه ای مثل یک ظرف آب چهار لیتری طرح به شیشه میز نور کاملاً می چسبد و بعد از نوردهی شابلون با آب نیم گرم بدون فشار شسته می شود، بعد خشک می شود و اگر طرح مشکی داشت، لازم است در بعضی نقاط مقداری دارو کشیده و نوردهی انجام و مجدداً شسته و خشک گردد. البته این مرحله از چاپ سیلک باید در یک تاریکخانه انجام شود و این تاریکخانه می تواند یک انبار باشد که محل ورود نور با پارچه یا کارتن یا هر وسیله ای بسته باشد.

12.  شرایط طرح در چاپ سیلک:

برای چاپ سیلک باید از عکس ترام داده شده استفاده کرد؛ روش ترام در فتوشاپ=  image-mode-gryscale-ok

Image-mode-bitmap-output300-method-use=halftonescreen-frequency80angle45shape=square

طرح مورد نظر را می توان روی طلق شفاف یا فیلم یا کاغذ معمولی چاپ کرد، اما شفافیت طرح در نقاطی که قرار است نور از آن عبور کند خیلی مهم است و مشکی بودن خطوط نیز مهمتر است. در کارگاه های حرفه ای از فیلم های مخصوص برای چاپ استفاده می شود، اما در اکثر کارگاه های سنتی از کاغذ کالک بعنوان فیلم طرح بهره می برند؛ البته می توان از برش کاغذ مشکی به شکل طرح مورد نظر نیز به عنوان فیلم استفاده کرد. در طرح های جدید که از عکس، منظره و البسه و اشخاص استفاده می شود مثل فتوشاپ، به عکس قوام وارد شده و عکس دارای منفذ های بسیار ریزی برای عبور رنگ می گردد. البته روی طرح باید در چهار گوشه آن علامت + گذاشت تا با قرار گرفتن روی شابلن با علامت + روی طرح تطبیق داده شود و از حرکت طرح و جابجائی ناخواسته جلوگیری شده. همچنین اگر قرار به چاپ چند رنگ باشد، ابتدا باید تمام صفحات طرح در چهار گوشه این علائم را به یک نحو داشته باشد و برای هر رنگ یک طرح و یک شابلون مورد نیاز است.

13.  روش های خشک کن در چاپ سیلک:

یکی از روش ها برای خشک کردن طرح چاپ شده، استفاده از طناب و گیره لباس است، یا استفاده از یک قفسه برای خشک کردن. راه دیگر ایجاد محیط گرم توسط هیتر یا سشوار و هر وسیله گرما زا است، اما اگر امکان فراهم کردن محیط خشک کن را ندارید از رنگ های زود بازده مثل رنگ pvc یا رنگ پلی اتیلن استفاده کنید.

14.   فرایند چاپ سیلک:

بعد از انجام موارد گفته شده، به اصلی ترین مرحله چاپ سیلک می رسیم، ابتدا مدیای مورد نظر را روی صفحه دستگاه می گذاریم، البته باید بدانیم اگر تعداد کار زیاد است و محل چاپ باید دقیقاً در یک نقطه خاص باشد، باید روی میز کار شابلون هایی گذاشت تا تمام مدیاها در یک محل قرار گیرد. به طور مثال وقتی قصد چاپ CD را دارید، یک شکل نیم دایره به قطرهای آن روی میز می چسبانیم که با طرح و CD مطابق بوده و حرکت نکند. سپس شابلون را روی آن گذاشته، باید چند میلیمتر با مدیا فاصله داشته باشد تا با فشار کاردک رنگ داخل چار چوب را چاپ کند؛ البته در طول عملیات چاپ سیلک باید تور همیشه تمیز شود، میز رنگی نشود، زیر توری رنگی نباشد و ضخامت تور با نوع مدیای مورد نظر هماهنگ باشد. همچنین بعد از عمل چاپ سیلک، چنانچه به شابلون و طرح روی آن برای دفعات آینده نیاز باشد، باید فقط با ریتاردر تمیز و بعد با آب شسته و خشک شده و در محل مناسب قرار گیرد. برای چاپ حروف نازک و حروف و ارقام ریز به روش سیلک، ممارست زیادی لازم است و نکته مهم دیگر تمیز بودن اشیاء در هنگام کار چاپ است، مثلاً اگر روی نایلکس را با پارچه بنزینی تمیز کنیم خیلی چاپ بهتری می گیرد.

کاربرد چاپ سیلک

•     نایلکس و نایلون

•     CD- DVD

•     دفتر تلفن و سررسید

•     تقویم دیواری

•     چرم

•     مقوا

•     آینه و شیشه

•     کفش و کیف

•     جعبه شیرینی

•     جعبه های مختلف از جنس کارتن

•     تابلوهای هنری

•     تابلوهای صنعتی

•     تابلوهای اطلاع رسانی

•     اشیاء تبلیغاتی مثل ساعت و خودکار

•     گونی

•     پارچه و انواع البسه

مشکلات احتمالی در چاپ سیلک

✔      در چاپ سیلک گاهی رنگ مداوماً در توری پر می شود، برای حل ین مشکل اول باید رنگ را بیشتر با حلال مخلوط کرد و اینکه در نظر داشته باشید نظافت تور بعد از چند چاپ لازم است.

✔      ممکن است هنگام شستن دارو بعد از نور دادن دارو بیش از حد پاک می شود، علت این امر این است که احتمالاً زمان نور دهی کم بوده و یا مواد دارو خوب ترکیب نشده و همچنین احتمال دارد مقدار ترکیب مناسب نبوده و فاصله لامپ با طرح زیاد باشد.

✔      گاهی بعد از نوردهی دارو که باید پاک شود، پوب پاک نمی شود، این مشکل به سه دلیل ممکن است رخ دهد، اول مدت نوردهی زیاد، دوم ترکیب زیادی داروها و سوم فاصله لامپ با طرح.

✔      در چاپ سیلک مواردی هست که رنگ خوب پخش نمی شود، برای حل این مشکل باید صاف بودن لبه کاردک کنترل شود و همچنین فشار یکنواخت به هنگام چاپ رعایت شود.

✔      ممکن است گاهی در چاپ سیلک رنگ زیادی پخش شود، برای حل آن باید اول زیر تور مداوم تمیز شود، بعد رنگ غلیظ تر باشد و احتمال اشتباه در نصب توری شماره کم بررسی شود، شماره توری بالا منفذ ریزتری دارد و فاصله شابلون با صفحه نیز تنظیم شود.

✔      تمیزی شیشه میز نور نیز در چاپ سیلک بسیار مهم است، زیرا در اثر کثیفی شیشه عیوب زیادی در چاپ بوجود میاید.

همچنین تمیزی تمام لوازم مورد استفاده نیز برای چاپ ضروری است، چربی و غبار و هر نوع مانع برای چاپ کار را خراب می کند.

✔      استفاده کم یا زیاد از حلال باعث مشکلات زیادی در نتیجه چاپ سیلک میشود، دقت کنید که رنگ باید مدت زیادی با حلال کامل ترکیب شود.

✔      دارو بعد از ترکیب با مواد جهت نوردهی باید در محیط تاریک باشد، در غیر این صورت باعث اختلال در چاپ سیلک می شود .